Dertig jaar geleden viel de Berlijnse Muur. Wie vandaag de dag als bezoeker naar de stad komt, merkt nauwelijks nog iets van de tweedeling. Een gevoel voor de bizarre situatie van toen geeft de Berliner Mauerweg, een 160km lange fietsroute die grotendeels door het voormalige grensgebied loopt. Het hoogtepunt langs de route is voor mij de Bösebrücke aan de Bornholmer Straße. Om drie redenen. Hier werd op 9 november 1989 voor het eerst de Muur werd geopend. Een historisch moment dat niemand zag aankomen.
Foutje, bedankt!
Was woordvoerder Günter Schabowski die dag beter voorbereid geweest, had hij de vraag wanneer de nieuwe reiswet in werking zou treden met "morgen" beantwoord. Waarschijnlijk was iedereen rustig gaan slapen. In plaats daarvan stamelde hij op een rommelig verlopen persconferentie de historische woorden: „voor zover ik weet … is dat meteen, per direct.“ Zonder het te beseffen, had hij de val van de Berlijnse Muur aangekondigd.
Breaking news
Kort na de voor de DDR fatale verspreking werd in westerse nieuwsuitzendingen ten onrechte gemeld dat de grens al geopend was. Als gevolg kwamen hordes mensen op de wachtposten af om met eigen ogen te zien of het nieuws klopte.
De grenswachten aan de Bornholmer Straße, waar de grootste menigte zich verzamelde, waren compleet overweldigd. Niemand had hen iets verteld. Harald Jäger, ter plaatse de hoogste in rang, stond voor een moeilijk dilemma: de grens koste wat het kost gesloten houden en mogelijk geweld op de koop toe nemen of de poort naar het Westen openen zonder bevel.
Om 23.30 uur viel het verlossende woord. Binnen een uur staken meer dan twintigduizend Oost-Berlijners de Bösebrücke over naar West-Berlijn, onder wie een onopvallende natuurkundige, een zekere Angela Merkel, die om de hoek woonde in de Schönhauser Allee.
Bliksembezoek aan West-Berlijn
De andere reden die de Bornholmer Straße voor mij speciaal maakt is een persoonlijke: ruim vijftien jaar na de val van de Muur kwam ik er als Erasmus-student te wonen, in een studentenhuis samen met een Mitbewohner die opgroeide aan de oostkant. Aan de keukentafel fantaseerden we over hoe de wereld eruit zou hebben gezien als de Muur nog overeind had gestaan. Zouden we elkaar toch niet ergens hebben ontmoet?
In de flat ernaast woonde een ouder echtpaar, dat ik op een dag vroeg hoe zij de val hadden beleefd. De buurman vertelde dat ze spontaan zijn broer in West-Berlijn waren gaan opzoeken, hoewel ze elkaar 28 jaar nauwelijks hadden gezien of gesproken, maar die avond, toen ze het late nieuws zagen, aarzelden ze geen moment om in de auto te stappen en naar de andere kant van de stad te rijden. Ten minste één keer in hun leven wilden ze het meemaken, mocht het toch een groot misverstand blijken te zijn.
De broer in West-Berlijn wist echter nog van niets en was nogal overdonderd toen hij plotseling zijn broer en schoonzus op de stoep zag staan – misschien dacht hij dat ze bij hem wilden intrekken? Na de eerste schrik dronken ze een colaatje en ze kletsten wat tot het tijd werd om weer huiswaarts te keren. Een paar uur later zou in Oost-Berlijn gewoon de wekker afgaan.
Tips voor een bezoek aan de Bösebrücke
Nog een goede reden om de Bornholmer Straße te bezoeken zijn de prachtige sierkersen die elk voorjaar voor korte tijd het voormalige grensgebied in volle bloei zetten. De bomen waren een Japans cadeau ter gelegenheid van de Duitse hereniging. Ze staan onder de Bösebrücke direct aan het fietspad van de Berliner Mauerweg en zijn een geliefd fotomotief.
Op de Platz des 9. November is er naast een overgebleven stukje Hinterlandmauer (de tweede muur om de Oost-Duitsers van de grens weg te houden) een kleine openluchttentoonstelling over de val van de Berlijnse Muur. De plaquettes in de grond, die een tijdas vormen, geven een exacte indruk van wat er op welk tijdstip op deze gedenkwaardige dag is gebeurd.
Aan de andere kant van de weg, waar grenswachten vroeger met spiegels onder auto's keken en in kofferbakken zochten naar iets wat verboden was, staat nu een Lidl. Alsof het de gewoonste plek van de wereld is.
Niels
Zin in nog meer Berlijnse Muurverhalen? Deel 1, 3 en een video vind je hier.
