Dertig jaar geleden viel de Berlijnse Muur. Of om preciezer te zijn: op 9 november 1989 werd kort voor middernacht aan de grensovergang Bornholmer Straße de slagboom geopend. Een historisch moment dat niemand zag aankomen.
Foutje, bedankt!
De directe aanleiding was een onhandige persconferentie eerder op de dag. De Oost-Duitse regering had gehoopt de ontevreden bevolking in toom te houden door de regels voor reizen naar het Westen te versoepelen, maar bereikte juist het tegendeel. Toen een journalist vroeg wanneer de nieuwe regels van kracht zouden worden, stamelde woordvoerder Günter Schabowski tot ieders verbazing:
„Voor zover ik weet … is dat meteen, met onmiddellijke ingang.“
Zonder het zelf te beseffen, had hij de val van de Berlijnse Muur aangekondigd.
Breaking news
Kort daarna werd in westerse nieuwsuitzendingen ten onrechte gemeld dat de grens al geopend was. Als gevolg hiervan kwamen hordes mensen naar de wachtposten om met eigen ogen te zien of dit nieuws klopte.
De grenswachten aan de Bornholmer Straße, waar de grootste menigte zich verzamelde, waren compleet overweldigd. Niemand had hen iets verteld. Harald Jäger, ter plaatse de hoogste in rang, stond voor een moeilijk dilemma: de grens koste wat het kost gesloten houden en mogelijk geweld op de koop toe nemen of de poort naar het Westen openen zonder bevel.
Om 23.30 uur viel het verlossende woord. Binnen een uur staken meer dan twintigduizend Oost-Berlijners de Bösebrücke over naar West-Berlijn, onder wie een onopvallende natuurkundige, een zekere Angela Merkel, die om de hoek woonde in de Schönhauser Allee.
Bliksembezoek aan West-Berlijn
Vijftien jaar later woonde ik aan de Bornholmer Straße, in een studentenhuis samen met een Mitbewohner die opgroeide aan de oostkant. Aan de keukentafel fantaseerden we over hoe de wereld eruit zou hebben gezien als de Muur nog overeind had gestaan. Zouden we elkaar toch niet ergens hebben ontmoet?
In de flat ernaast woonde een ouder echtpaar, dat ik op een dag vroeg hoe zij de val hadden beleefd. De buurman vertelde dat ze spontaan zijn broer in West-Berlijn waren gaan opzoeken, hoewel ze elkaar 28 jaar nauwelijks hadden gezien of gesproken. Maar die avond, toen ze het late nieuws zagen, aarzelden ze geen moment om in de auto te stappen en naar de andere kant van de stad te rijden. Ten minste één keer in hun leven wilden ze het meemaken, mocht het de volgende dag toch allemaal een groot misverstand blijken te zijn.
De broer in West-Berlijn wist echter nog van niets en was nogal overdonderd door het plotselinge nachtelijke bezoek. Dacht hij dat ze bij hem wilden intrekken? Na de eerste schrik dronken ze nog een colaatje en kletsten bij tot het tijd werd om weer op huis aan te gaan. Een paar uur later zou de wekker rinkelen.
In de jaren die volgden, veranderde alles en toch bleef veel hetzelfde. Mijn oude buren, inmiddels woon ik ergens anders, brengen sinds jaar en dag de meeste tijd door in hun datsche, hun buitenhuisje aan de rand van Berlijn, waar de wereldpolitiek ver weg lijkt.
Tips voor een bezoek aan de Bösebrücke
Een goede reden om de Bornholmer Straße te bezoeken zijn de prachtige sierkersen die elk voorjaar voor korte tijd het voormalige grensgebied in volle bloei zetten. De bomen waren een Japans cadeau ter gelegenheid van de Duitse hereniging. Ze staan onder de Bösebrücke direct aan het fietspad van de Berliner Mauerweg en zijn een geliefd fotomotief.
Op de Platz des 9. November is er naast een overgebleven stukje Hinterlandmauer (de tweede muur om de Oost-Duitsers van de grens weg te houden) een kleine openluchttentoonstelling over de val van de Berlijnse Muur. De plaquettes in de grond, die een tijdas vormen, geven een exacte indruk van wat er op welk tijdstip op deze gedenkwaardige dag is gebeurd.
Aan de andere kant van de weg, waar grenswachten vroeger met spiegels onder auto's keken en in kofferbakken zochten naar iets wat verboden was, staat nu een Lidl. Alsof het de gewoonste plek van de wereld is.
Niels
Zin in nog meer Berlijnse Muurverhalen? Deel 1, 3 en een video vind je hier.
