Berliner Mauerweg (1) - Spookstation Nordbahnhof

Nordbahnhofgang

 

Iets meer dan dertig jaar geleden werd op 9 november aan de Bornholmer Straße de eerste slagboom opgehaald en de Oost-Berlijners stroomden massaal het Westen in. De Muur was gevallen. En daarmee een dictatuur die zo'n 40 jaar had bestaan. Ik ben op de fiets gestapt om via de Berliner Mauerweg (160 km fietspad rondom West-Berlijn) een gevoel voor de voormalige grensgebieden te krijgen.

Een van de verhalen die mij het meest fascineert zijn de zogenaamde Geisterbahnhöfe ofwel spookstations. Stations die na de bouw van de Muur op bevel van het DDR-Regime zonder pardon werden dichtgemetseld en buiten gebruik raakten.

ondergronds

Ondergrondse spoorlijnen en spookstations

Veel van het uitgebreide spoorwegennet uit het vooroorlogse Berlijn, als het niet door bombardementen was weggevaagd, was tot 1961 gewoon in gebruik gebleven. Pas door de bouw van de muur in dat jaar werd de goede infrastructuur van de stad aanzienlijk beperkt. De lijnen die Oost- en West-Berlijn met elkaar hadden verbonden moesten worden onderbroken zodat de Oost-Duitsers niet zomaar -auf nie Wiedersehen- het´eilandje´ West-Berlijn konden bereiken. De metrotunnels werden voorzien van een systeem met tralies die alleen omhoog werden gehaald als er een metro door moest. Een onzichtbaar alarm zorgde ervoor dat ´niet gewenste bezoekers´ in de tunnels direct werden ontdekt en opgepakt. Meerdere ingangen van stations die naar het Westen leidden werden domweg dichtgemetseld. Vopos verschansten zich in geïsoleerde wachtposten met kleine raampjes. Dit diende als bescherming tegen de tomaten en eieren die nogal eens uit de langsrijdende metro's vlogen. Een luid en duidelijk protest van Wessis tegen het onderdrukkende systeem in het Oosten.

RailsNordbhfbuiten

Los van deze paar grenswachters en Stasi-officieren die alles precies in de gaten hielden was er na een doortocht geen ziel meer te bekennen. Het werd ijselijk stil en donker op zo'n station... vandaar de naam: Geisterbahnhöfe. Potsdamer Platz, Oranienburger Straße, Bornholmer Straße en Nordbahnhof waren hier voorbeelden van.

Van Stettiner Bahnhof tot Nordbahnhof

Oudere Berlijners - van boven de tachtig - denken bij het horen van de naam Stettiner Bahnhof met weemoed terug aan de zomervakanties uit hun jeugd. Hier vandaan namen ze de trein naar badplaatsen aan de Oostzee zoals Usedom en Rügen. Bovendien was de verbinding naar de stad Stettin beduidend, omdat dit Berlijn toegang tot een haven aan de Oostzeekust verschafte. Vandaar de naam Stettiner Bahnhof. Door de combinatie van goederenverkeer en de hoeveelheid mensen die van deze route gebruik maakten moest het station eind 19e eeuw worden uitgebouwd. Het werd een van de grootste stations van de stad.

In 1950 werd het station tot Nordbahnhof omgedoopt aangezien Stettin vanaf nu tot Polen zou behoren. Aan de vroegere treinbestemmingen doen buiten op straat rails en bedrukte tegels met namen als Kaliningrad (nu een Russische exclave), Stargard (nu in Polen) en Stettin denken. Zo bestaat het 'romantische' Stettiner Bahnhof alleen nog in herinneringen...

Nordbahnhof buiten

Het stationsgebouw werd aan het einde van de Tweede Wereldoorlog grotendeels verwoest en wat er nog van over was werd na de oorlog aan de Sovjet-Unie toebedeeld. De ruïne stond precies in de grensstrook tussen Oost- en West-Berlijn. Betreden van het stationsgebied was na 1961 daarom ten strengste verboden. Ondergronds reden de metro's met West-Berlijners, die bijvoorbeeld op weg waren naar vliegveld Tegel, gewoon door. Om de metrolijnen onder vijandig gebied te mogen gebruiken had West-Berlijn diep in de buidel moeten tasten. Kort voor aankomst bij het laatste treinstation voor de grens klonk het dreigend door de luidsprekers: "Letzter Bahnhof in West-Berlin!" Daarna reed de trein stapvoets verder langs de de verwaarloosde perrons. Buiten op straat voelden Oost-Berlijners de aarde trillen. Een ticket naar de verboden wereld was tegelijkertijd zo dichtbij en zo ver weg...

Park am Nordbahnhof en toekomst

In september 1990 werd er weer leven in het Nordbahnhof geblazen. Dit vooral ondergronds, want bovengronds zien we naast de nieuwe bescheiden stationshal als overblijfselen alleen het Park am Nordbahnhof: een woestenij met wilde flora en resten van de achterlandmuur, waar de glasscherven bovenop als extra beveiliging nog scherp te zien zijn.

Park am Nordbahnhof

Naast de muurrestanten kunnen sportievelingen zich uitleven op beachvolleybalvelden en in een klimpark met schommelend Trabantje en Kever; een knipoog naar het verleden. Op een druilerige dag geeft het geheel een bijzondere atmosfeer af. Verder op het terrein kun je tussen de jonge boompjes en bosjes de vroegere treinrails nog ontdekken. De oude Liesenbrücke, een roestige kolos aan het einde van het park, is naast een fraai staaltje ingenieurskunst ook een indrukwekkend bewijstuk van de Berlijnse spoorweghistrorie. Hopelijk krijgen voetgangers en fietsers in de toekomst via deze brug een groene verbinding op de voormalige sporen parallel aan de S-Bahn. Zo zouden het Park am Nordbahnhof en het Volkspark Humboldthain (iets verder noordoostelijk) weer mooi op elkaar aan kunnen sluiten.

Maar ook hier, zoals bij veel vrije ruimtes in Berlijn, blijft de vraag of er toekomstig voor een duurzame weg wordt gekozen. Of dat er toch weer een vlotte investeerder op de proppen komt met de zoveelste shopping mall? We weten het niet. Tot die tijd zullen dit soort plekken die tussen verleden en heden lijken te zweven en tegelijkertijd vele mogelijkheden bieden voor een creatieve stadsontwikkeling mij blijven boeien.

 

Jard

 

Zin in nog meer Berlijnse Muurverhalen? Deel 2, 3 en een video vind je hier.